Pod takim hasłem 28 maja br. seniorzy z Gminy Zarszyn odbyli wycieczkę autokarową do pobliskiego Rymanowa. Grupa 45-osobowa rozpoczęła w tym dniu jedną z czterech zaplanowanych przez Stowarzyszenie INICJATYWA w Zarszynie wycieczek tematycznych w ramach projektu „Poznaję i potrafię” finansowanego przez Gminę Zarszyn. Ponieważ głównym celem projektu jest pielęgnowanie pamięci o wielokulturowości naszego terenu, stąd też pierwszy wyjazd związany był z przypomnieniem o mieszkającej tu przed II wojną światową ludnością żydowską.

Należy przypomnieć, że w Zarszynie w 1939 r. było około 37 domów żydowskich. Skupiały się one przede wszystkim w cen­trum miejscowości przy głównej drodze. Była też „stara” i „nowa” bożnica (dom modlitwy). Szacunkowo przyjmuje się, że w Zarszynie i Posadzie Zarszyńskiej zamieszkiwało około 200 osób pochodzenia izraelickiego, którzy decydowali o produkcji i handlu w Zarszynie. Żydzi zamieszkujący te miejscowości należeli do gminy wyznaniowej w Rymanowie, która prowadziła izraelickie księgi metrykalne. Przed wojną w Rymanowie żyło około 2000 Żydów, którzy stanowili 40% mieszkańców. Dlatego też, w celu poznania kultury żydowskiej, wybraliśmy się do tego miasteczka, w którym zachowały się ślady materialnego i niematerialnego dziedzictwa tej ludności. Nasz przewodnik, Rafał Głód, znawca historii i kultury żydowskiej oraz opiekun rymanowskiej synagogi zabrał nas najpierw do odrestaurowanej synagogi, która została wzniesiona na przełomie XVI i XVII w. Synagoga jest orientowana, tzn. ze ścianą ołtarzową zwró­coną na wschód, w stronę Jerozolimy. Wewnętrzne ściany świątyni są bogato zdobione malowidłami i napisami w języku hebrajskim. Wewnątrz synagogi zachowała się wsparta na czterech filarach bima - miejsce, gdzie czytano Torę. Jest to miejsce bardzo akustyczne, o czym przekonaliśmy się słuchając pieśni w wykonaniu światowej sławy kantora Izraela Schorr’a, rymanowskiego rodaka. Pan Rafał przedstawił też znamienitą postać światowej nauki: to Izydor Izaak Rabi (1898–1988) urodzony w Rymanowie, późniejszy laureat Nagrody Nobla z 1944 r. w dziedzinie fizyki. Noblistę upamiętnia tablica na rymanowskiej synagodze.

Po ponad godzinnej prelekcji przeszliśmy pod dom mieszkalny przy ul. Sanockiej 2. To właśnie tam znajduje się Dom Żydowski – Muzeum. W 2014 r. Malka Shacham Doron, żydowska nauczycielka i dziennikarka kupiła dom, w którym przed wojną mieszkał jej pradziadek, Abraham Stary. Wyremontowała go, na piętrze ma swoje mieszkanie a parter zamieniła w muzeum. Są tam pamiątki rodzinne, stary piec chlebowy, sporo fotografii przedstawiających członków rodziny Starych i Frydy – matki pani Malki. Warto to miejsce odwiedzić.

Kolejnym punktem w naszym programie wycieczki był kirkut, cmentarz żydowski, na którym zachowało się około 200 macew (nagrobków). Na cmentarzu znajdują się dwa ohele rymanowskich cadyków. Są tam pochowani: Menachem Mendel (1745-1815) i Cwi Hirsz (1788-1847). W drodze do autokaru odwiedziliśmy jeszcze kościół św. Wawrzyńca, przepiękny obiekt sakralny,re prezentujący styl późnobarokowy oraz nagrobek Anny Potockiej, założycielki „Zakładu Zdrojowego” w Rymanowie.

Po prawie pięciogodzinnym pobycie w Rymanowie  zagościliśmy w Bajkowej Krainie w Odrzechowej, a właściwie w altanie restauracji Gospoda Karpacka w Zarszynie, która przygotowała dla nas dania z kuchni żydowskiej. Maca z hummusem, chałka, kugel, przygotowane napoje wszystkim bardzo smakowały! Przed nami kolejne wyjazdy szlakiem sakralnych śladów wielokulturowości naszego regionu.

                                                                                                                                   D. Dec